Alien Tort Claims Act (atca)

"Individuals and companies take advantage of, maintain and have even initiated armed conflicts in order to plunder destabilized countries to enrich themselves, with devastating consequences for civilian populations."

VN Secretaris - Generaal Kofi Annan

"For many, ATCA has come to symbolize the best the American legal system has to offer the world: an opportunity to bring to justice those who have escaped accountability for fundamental human rights violations."

A. Inleiding

De twee voorafgaande citaten lichten een hint van de sluier van het onderwerp van deze paper. Overal ter wereld worden mensenrechten geschonden; door overheden, andere individuen en door ondernemingen. Het onderwerp van de paper spitst zich toe op deze laatste categorie, zonder de anderen te verwaarlozen.

Eerst en vooral zien we dat het herstel van het leed van de slachtoffers van mensenrechten-schendingen zeer belangrijk is, en dat dit behalve voor de eisers van aansprakelijkheids-vorderingen ook gevolgen kan hebben voor vele slachtoffers. De uitkomst van de Duitse reparatiekwestie is hier een voorbeeld van, dat eveneens uitgebreid besproken zal worden.

Vervolgens komen we bij de multinationale ondernemingen (MNO's), die vaak een rol hebben in schendingen van mensenrechten, die meestal gepleegd worden in de dochterondernemingen, vooral in ontwikkelingslanden.

Er wordt nagegaan op welke wijzen deze MNO's aansprakelijk kunnen zijn en welke standaard van aansprakelijkheid de rechtbanken hanteren. Er wordt verder ingegaan op de zelfregulering van, en het juridisch toezicht op de MNO's.

Verder worden de opties van slachtoffers bekeken met het oog op herstel, met name, tot welke tak van het recht hij zich het best richt; het strafrecht of het burgerlijk recht?

Dan komen we bij het centrale onderwerp van deze paper; de Alien Tort Claims Act (ATCA). Er wordt dieper ingegaan op de toepassingsgebieden ratione materiae en Ð'- personea van de ATCA. Nadien zal duidelijk worden dat de toepassing van de ATCA niet onbeperkt is. Er zijn verschillende elementen die het een slachtoffer van mensenrechtenschendingen bemoeilijken een vordering onder de ATCA in te stellen. We kijken in het bijzonder naar de verschillende procedurele doctrines, de problematiek van de Ð''corporate veil' en de tijdslimieten onder de ATCA.

Vervolgens worden een aantal belangrijke ATCA Ð'- rechtszaken uiteengezet en gekeken naar de concrete draagwijdte die deze zaken hebben.

Tenslotte wordt een overzicht gegeven van de oppositie van de ATCA. Met name de Bush administratie en het bedrijfsleven spelen hier een grote rol in.

1. Het belang van het herstel

Het onderwerp van deze paper situeert zich in het grotere kader van het herstel voor de schade veroorzaakt door mensenrechtenschendingen.

De kwestie van herstel van de geleden schade heeft een groot belang, niet enkel voor de financiÐ"«le reparatie, maar ook omdat het herstel drie gewichtige functies lijkt te vervullen:

Eerst en vooral draagt het op directe wijze bij aan het financieel verlies voor de slachtoffers; ten tweede leidt het herstel tot een officiÐ"«le erkenning van de gebeurde feiten; en ten slotte, kan het fungeren als afschrikmiddel voor het plegen van mensenrechtenschendingen in de toekomst.

Het herstel op het niveau van de aansprakelijkheid van de Staat is volgens Sarkin tegenwoordig eerder een politieke dan een juridische kwestie. Als gevolg van de moeilijkheden die slachtoffers ondervinden bij het procederen tegen staatslieden, zijn ondernemingen een geliefder doelwit dan regeringen voor herstelaanspraken.

Een van de redenen hiervoor is dat multinationale ondernemingen vaak vestigingen hebben in jurisdicties met soepelere regels voor het aanvatten van een process

s

s

s

s

s

s

s

s

. Tot recent waren er niet veel aanspraken van slachtoffers voor mensenrechtenschendingen, maar men kan vaststellen dat er een heuse inhaalmanoeuvre aan de gang is in de laatste zeven jaar. In deze zaken onderzoekt men steeds de rol die de aangeklaagde ondernemingen in het verleden gespeeld hebben in misdaden gepleegd in bepaalde landen en ook gaat men na op welke wijze zij uit de misdaden voordeel gehaald hebben.

De ATCA is voor vele slachtoffers de grondslag bij uitstek voor de vervolging van de betrokken ondernemingen, aangezien het systeem van de VS toestaat dat buitenlanders procederen in hun rechtbanken.

2. Illustratie van de impact van herstelaanspraken: de Duitse reparatiekwestie

Het belang en de impact van herstelaanspraken in het algemeen, en van ATCA - vorderingen in het bijzonder, kan geÐ"Їllustreerd worden aan de hand van de Duitse reparatiekwestie.

De val van de Berlijnse muur en de hereniging van Duitsland maakten dat het vraagstuk van de openstaande Duitse oorlogsschulden weer aan belangstelling won. De aanzet van de Ð''revival' van de compensatiekwestie kwam gedeeltelijk van de Duitse regering zelf, die zich na de hereniging bereid verklaarde de onderhandelingen met betrekking tot de reparatiebetalingen voor de Tweede Wereldoorlog te hervatten. Tijdens de eerste helft van de jaren negentig sloot Duitsland als gevolg hiervan een aantal bilaterale reparatieverdragen met Polen, TsjechiÐ"«, een aantal staten uit het voormalige Sovjetunie en de Verenigde Staten, waarbij meer dan anderhalf miljard Deutsche Mark aan reparatiebetalingen uitgekeerd werden. Meer concreet betekende dit voor de slachtoffers een financiÐ"«le compensatie die varieerde tussen 660 DM in Polen en 1360 DM in Wit-Rusland. Deze mensen hadden voordien nooit enige compensatie ontvangen voor hun oorlogsleed, maar het is maar de vraag of deze bescheiden bedragen voor hen van veel betekenis waren.

Men kan er vanuit gaan dat de Duitse regering waarschijnlijk gehoopt had dat hiermee het hoofdstuk van de politieke strijd rond de kwestie van materieel herstel voor de oorlogsslachtoffers gesloten zou zijn, terwijl niets minder waar was.

Midden de jaren negentig ontstond er in de Verenigde Staten immers een grootscheepse politieke actie door Joodse organisaties, om de nog openstaande zaken omtrent oorlogsherstel voor eens en altijd af te handelen.