Tienmanschap

Inleiding

De vraagstelling van dit essay kan je in twee vraagstukken verdelen. De eerste vraag luidt: Waarom was de dictatuur niet tiranniek en juist goed geweest voor het behoud van Rome? En de tweede vraag is: Waarom was het decemviraat wel tiranniek en politiek schadelijk voor Rome? Voordat je een antwoord op deze vagen kunt geven moet er eerst gekeken worden naar de betekenis van dictatuur, tirannie en het decemviraat.

Een dictatuur is een door een dictator geregeerd land. Maar wat is een dictator? Wanneer je dictator opzoekt in het woordenboek kom je 3 verschillende betekenissen tegen. Namelijk:

1) Een staatshoofd dat alle macht naar zich getrokken heeft

2) Een opperbevelhebber in het oude Rome die in tijden van nood voor een periode van zes maanden wordt aangesteld.

3) Potentaat, heerszuchtig persoon

Voor dit essay is betekenis nummer twee van belang. Vaak als men het over een dictatuur heeft denkt men meteen aan een gewelddadige leider de hele gemeenschap terroriseert. Dat is niet correct. Een dictatuur is niet perse tiranniek. Tirannie is een heerschappij gekenmerkt door geweld en willekeur. Zeker in Rome was dit niet zo. Daar werd een dictator voor een korte periode benoemd, en alleen om het probleem aan te pakken waarvoor hij was aangesteld. Ook werd hij goed in de gaten gehouden door andere instellingen.

Het decemviraat was een bestuurtje van tien mannen. Daarom ook wel het tienmanschap genoemd. Deze Tien werden voor een jaar aangesteld om de nieuwe wetten in Rome voor te bereiden en op te stellen. Zij kregen hiervoor alle ruimte. Lees: Zij kregen alle macht in handen. Alle controlerende instanties werden uitgeschakeld. De Tien konden, zolang ze aan de macht waren, doen en laten wat ze wilden. Met andere woorden: De tirannie in Rome was begonnen. Maar ook zij zijn mensen en ook zij maakten fouten. En de grootste fout die ze konden maken was om van het volk hun vijand te maken. De Tien, onder leiding van de rusteloze Appius Claudius, steunde niet het volk, maar ze probeerde de adel tevreden te stellen. En dit was gedoemd te mislukken, omdat de hebzucht en de eerzucht van de adel daar te groot voor zijn. Door het volk tegenover zich te hebben ontstond er onrust, ontevredenheid en chaos. Dit was dan ook de grootse reden waarom de tirannie van het decemviraat niet lang in stand kon blijven. Want zoals Machiavelli zegt is de positie van tirannen die het volk achter zich en de elite tegenover zich hebben, sterker dan die van tirannen die het volk tegenover zich en de elite achter zich hebben. Wie de gunst van het volk geniet kan zich met eigen middelen handhaven.[1.40.37]

Analyse

Waarom was de dictatuur niet tiranniek en juist goed geweest voor het behoud van Rome?

Volgens Machiavelli is een Republiek nooit volmaakt georganiseerd als ze met haar wetten niet overal op voorbereid is en voor elke gebeurtenis een oplossing heeft bedacht en een aanpak heeft voorzien. Hij bedoeld hiermee dat als een Republiek acuut gevaar loopt, er beroep moet kunnen worden gedaan op een dictator of vergelijkbare gezagsdragers om zo de ondergang van de staat te kunnen voorkomen. Want de normale instellingen van een Republiek werken traag: Niemand kan iets alleen afhandelen en het kost tijd om de meningen bij elkaar te brengen. En dit is dus levensgevaarlijk als er een dringend probleem aangepakt moet worden. Rome heeft de aanstelling van dit nieuwe ambt (dictator) toegelaten. Het aanstellen van een dictator gebeurde door de consuls. De Romeinen deden dit om in tijden van nood op de vrijwillige medewerking van de consuls te kunnen rekenen en om de benoeming van de bewuste persoon minder pijnlijk voor hen te maken, door die aan henzelf toe te vertrouwen. De consuls raakten immers, door de benoeming van een dictator, de leiding over de stad kwijt.

Het aanstellen van een dictator was slim en bracht alleen maar voordeel aan Rome.

Dit had twee redenen: Om de staat te schaden en zich onwettige macht toe te eigenen moet een burger (dictator) ten eerste over een groot aantal zaken beschikken die hij in een niet verdorven Republiek niet kan krijgen. Hij moet schatrijk zijn en veel aanhangers hebben die hij niet kan hebben als de wetten worden nageleefd. En ook al heeft hij ze wel, dan is iedereen toch zo bang voor hem dat niemand uit vrije wil op hem zal stemmen.

De tweede reden is dat de dictator voor een bepaalde tijd werd benoemd en alleen om het probleem aan te pakken waarvoor hij was aangesteld. Hij was bevoegd om zelfstandig besluiten te nemen en om iedereen te straffen zonder dat er beroep kon worden aangetekend. Maar hij was niet bevoegd om de senaat of de volksvergadering in hun macht te beperken of om het politiek systeem van een stad af te schaffen en te vervangen door een ander. De senaat, de consuls en de tribunen behielden hun bevoegdheden en vormden dus een soort controlerende instanties die de dictator in de gaten hielden.

Door de beperkte duur van zijn mandaat en de beperkte bevoegdheden die hij bezat kon hij onmogelijk de staat schade toe brengen en dus onmogelijk een tiran worden. Vanwege deze institutie kon er tijdens noodsituaties snel een daadkrachtig worden gehandeld.Volgens Machiavelli is de Romeinse institutie van de dictatuur daarom een van de instituties waaraan Rome zijn grootheid dankte.

Waarom was het decemviraat wel tiranniek en politiek schadelijk voor Rome?

Machiavelli betoogt in discorso 34 dat niet de macht die via verkiezingen is verkregen schadelijk is voor een republiek, maar de macht die verkregen is door geweld. Bij deze redenering heeft hij in discorso 35 al snel een aantekening geplaatst. Want de aanstelling van tien burgers om Rome te regering leidde al gauw tot een tirannieke heerschappij. Hoe kwam dit? Hierbij moet dan eerst gekeken worden op welke manier de macht is verleend en voor lang dit gebeurde:

Zoals ik al eerder vermeld heb, waren er nieuwe wetten in Rome nodig en als gevolg daarvan werden er toen tien burgers aangesteld om deze wetten op te stellen. Dit tienmanschap had alle ruimte nodig en zo werden dus alle magistraten in Rome, tribunen en de consuls uit hun functie ontheven. Het volk had geen beroepsmogelijkheid meer. Met andere worden: de rechtsprekende, uitvoerende en wetgevende macht kwam in handen van Ð"©Ð"©n orgaan: Het decemviraat.

Tijdens het dictatorschap in Rome was dit niet zo. De senaat, de consuls en de tribunen behielden hun bevoegdheden en konden zo de dictator op het recht pad houden. De spreiding der machten: Ze konden de dictator controleren.

De Tien werden in principe voor Ð"©Ð"©n jaar aangesteld.