цrgñœt Iklimi

Gьvenlik Kьltьrь ve Эklimi

KÑŒltÑŒr, Ð*ok defa duyduÑ€umuz, bazen kullandэрэmэz, ama tam olarak ne anlama geldiÑ€ini etraflэca dьюьnmediÑ€imiz kavramlardan biri olarak gцzÑŒkmektedir. YÑŒzlerce tanэmэ olmasэna karюэn sэkÐ*a kullanэlan tanэmlardan biri Kroeber ve Kluckhohn (1952) tarafэndan yapэlmэюtэr. Buna gцre kÑŒltÑŒr, "Эnsan gruplarэnэn цzgÑŒn yapэlarэnэ ortaya koyan, yaratэlan ve aktarэlan sembollerle ifade edilen dьюьnce, duygu ve davranэю biÐ*imleridir. KÑŒltÑŒrÑŒn temelini geleneksel gцrьюler (tarihsel sÑŒreÐ*te oluÑŽmuÑŽ ve seÐ*ilmiÑŽ) ve цzellikle onlara atfedilen deÑ€erler oluÑŽturmaktadэr; kÑŒltÑŒrel sistemler bir yandan davranэюэn ÑŒrÑŒnÑŒ, diÑ€er yandansa gelecekteki davranэюэn koÑŽullayэcэsэdэr".

"GÑŒvenlik kÑŒltÑŒrÑŒ" veya "gÑŒvenlik iklimi" kavramlarэna yakэn dьюecek ilk araÑŽtэrma Keenan, Kerr ve Sherman (1951) tarafэndan yapэlmэю olmasэna karюэn kapsamlэ bir teorik yapэ ya da gÑŒvenilir ve geÐ*erli цlÐ*ÑŒmlerden sцz etmek zordur. Aslэnda, "gÑŒvenlik kÑŒltÑŒrÑŒ" kavramэ ile kamu oyunun tanэюmasэ Ð--ernobil kazasэndan sonra olmuÑŽtur (IAEA -Uluslararasэ Atom Enerjisi Kurumu- , 1986). Hazэrlanan raporda kurumun gÑŒvenlik kÑŒltÑŒrÑŒnÑŒn zayэflэрэndan sцz edilmiÑŽ ve bu kazanэn nedenlerinden biri olarak gцsterilmiÑŽtir. Bu kavram ve цnemi Ð*eÑŽitli ÑŽekillerde vurgulanmasэna raÑ€men detaylэ bir ÑŽekilde tanэmlanmamэю ve цlÐ*ÑŒlebilirliÑ€i ÑŒzerine araÑŽtэrmalar yapэlmamэюtэr. Ancak, IAEA 1991 yэlэnda bu kavramэ tanэmlamэюtэr. "GÑŒvenlik kÑŒltÑŒrÑŒ, kurumun saÑ€lэk ve gÑŒvenlik programlarэnэn yeterliliÑ€ine, tarzэna ve uygulamadaki эsrarэna karar veren birey ve gruplarэn deÑ€er, tutum, yetkinlik ve davranэю цrÑŒntÑŒlerinin bir ÑŒrÑŒnÑŒdÑŒr." DiÑ€er yandan, "gÑŒvenlik kÑŒltÑŒrÑŒ" ve "gÑŒvenlik iklimi" ÑŒzerine yapэlan tanэmlamalar, ilgili boyutlar ve цlÐ*ÑŒmler bir Ð*alэюmadan diÑ€er Ð*alэюmaya deÑ€iÑŽiklik gцstermeye devam etmektedir.

Ьzerinde "uzlaÑŽma" saÑ€lanmэю bir tanэmdan sцz etmek zordur. ЦrneÑ€in, bu konudaki ilk araÑŽtэrmalardan birini yapan Zohar (1980) "gÑŒvenlik iklimi" terimini tercih ederek, bu terimi "Ð*alэюanlarэn Ð*alэюma ortamlarэ hakkэnda paylaÑŽtэklarэ temel (molar) algэlarэn цzeti" ÑŽeklinde tanэmlamэюtэr. Kurumsal kÑŒltÑŒr ve iklime benzer ÑŽekilde, deÑ€iÑŽimli olarak kullanэlan "gÑŒvenlik kÑŒltÑŒrÑŒ" ve "gÑŒvenlik iklimi" kavramlarэnэn ÑŽimdiye kadar 20'ye yakэn tanэmэ bulunmaktadэr. TÑŒm bu tanэmlarэ, ortak bir baÑŽka tanэmda toplamak istediÑ€imizde "gÑŒvenliÑ€i veya emniyeti tehdit edebilecek davranэю veya uygulamalarla bunlarэn yer aldэрэ 'ortak kullanэm ya da etki alanэnda' bulunan canlэlarэn veya nesnelerin (цrn, teÐ*hizat, araÐ* vb.) zararэnэ en aza indirmeyi amaÐ*layan, gÑŒvenlik veya emniyete цncelik veren algэlar, inanÐ*lar, tutumlar, kurallar, roller, sosyal, teknik ve politik uygulamalarla, yetkinlikler ve sorumluluk hislerinin bÑŒtÑŒnÑŒdÑŒr". Bu tanэmda literatÑŒrde yer alan tanэmlara ilaveten, "ortak kullanэm ya da etki alanэnda" ve "nesneler" ibareleri eklenmiÑŽtir. Ð--ÑŒnkÑŒ, bazэ durumlarda (цrn., Ð--ernobil) meydana gelen kazanэn sonuÐ*larэ ilgili kurumun kendi binasэ veya coÑ€rafi bцlgesinin dэюэna taÑŽabilmektedir. Ayrэca, canlэlarэ (aslэnda diÑ€er tanэmlarda sadece insan asli unsur olarak yer almэюtэr) esas alan uygulamalar prensipte uygulanmakla birlikte yapэlan iÑŽte "araÐ*" niteliÑ€i taюэyan "nesnelerin" gerektiÑ€i ÑŽekilde korunmamasэ dolaylэ olarak riski artэracaktэr. Farklэ tanэmlar kullanэlmakla birlikte "gÑŒvenlik kÑŒltÑŒrÑŒ" veya "gÑŒvenlik iklimi" kavramlarэnэn цzelliklerini "kÑŒltÑŒr" kavramэnэn цzelliklerinden ayrэ dьюьnmemek gerekir. Bu noktada "kÑŒltÑŒr" ve "iklim" kavramlarэnэn halihazэrda sÑŒrÑŒp giden tartэюmasэna deÑ€inmek faydalэ olacaktэr.

Bu kavramlarэn birbiri yerine kullanэlmalarэna karюэn ayrэ цzellikler taюэdэрэ belirtilmektedir (bkz Guldenmund, 2000). Цzetle, kÑŒltÑŒr gцrece daha soyut ve duraÑ€an, Ð*ok boyutlu ve yцnleri olan bir bÑŒtÑŒn, paylaюэlan, црrenilen, aktarэlan ve fonksiyonel bir yapэdэr. Schein'a (1992) gцre iklim, 'kÑŒltÑŒrel varsayэmlarэn yansэma ve gцstergesidir' (p.203). Dolayэsэyla, kÑŒltÑŒr daha Ð*ekirdek bir yapэ olarak varlэрэnэ sÑŒrdÑŒrÑŒrken, iklim bu Ð*ekirdeÑ€in katmanэ olarak ortaya konmaktadэr. Teorik ayrэm, araÑŽtэrmalarda kullanэlan yцnteme de yansэmakta; anket uygulamalarэ "iklim"e daha uygun gцzÑŒkÑŒrken, "kÑŒltÑŒr"ÑŒn ortaya Ð*эkarэlmasэ daha "kapsamlэ" ve "derin" цlÐ*ÑŒmlere gereksinim duymaktadэr. Kurumun bir kÑŒltÑŒr mÑŒ yoksa kÑŒltÑŒrÑŒnÑŒn mÑŒ olduÑ€u, iklim ve kÑŒltÑŒrÑŒn hangi katmanlarda bulunduÑ€u, bireysel seviyede yapэlan цlÐ*ÑŒmlerin daha ÑŒst seviyelerde (цrn., kurumsal seviye) nasэl ve hangi yцntemlerle kullanэlmasэ gerektiÑ€i bu tartэюmalarэ daha da derinleÑŽtirmektedir.

BekleneceÑ€i gibi "gÑŒvenlik kÑŒltÑŒrÑŒ" ve "iklimi" sÑŒregelen bu tartэюmalarэn yansэmalarэnэ bÑŒnyesinde taюэmaktadэr. Ayrэca, araÑŽtэrmacэlarэn araÑŽtэrmalarэnэ цnceden belirlenmiÑŽ hedef bir kitle ÑŒzerinde yapmamalarэ, ortak boyutlarэn belirlenmesindeki zorluklar, kapsamlэ modellerin azlэрэ ve kÑŒltÑŒrÑŒn hem neden hem de sonuÐ* olarak etki etmesi (Guldenmund, 2000) iÑŽleri daha da zorlaÑŽtэrmaktadэr. IAEA (1991) raporunda "gÑŒvenlik kÑŒltÑŒrÑŒnÑŒn gцstergelerini" farklэ